Obniżenie funkcji intelektualnych mózgu jest jednym z przykrych skutków starości. Wtedy najczęściej dotykają nas choroby wieku podeszłego – choroba Alzheimera, demencja. Zaczynają nam zanikać neurony, co powoduje, że jesteśmy bardziej podatni na odczuwanie stanów depresyjnych, narażeni na stres czy inne zaburzenia. Niektóre ze skutków można leczyć, inne jedynie opóźniać bądź minimalizować skutki. Należy pamiętać, że ważne jest by nasz mózg stale pracował, co może wpływać na poprawę pamięci, koncentrację, ogólną sprawność umysłową.
Czym jest aktywacja sensoryczna osób w podeszłym wieku?
Aktywacja sensoryczna to holistyczna, nowatorska koncepcja, która dotyczy wspierania osób w podeszłym wieku, cierpiących na demencję. Założeniem jest utrzymanie lub przywrócenie podstawowych umiejętności umożliwiających zachowanie jak najlepszej samodzielności w codziennym funkcjonowaniu. Aktywację tą można rozumieć też jako aktywizację, która polega na zaangażowaniu wszystkich zmysłów. Pozytywnym rezultatem aktywacji sensorycznej jest to, że dana osoba powinna stawać się aktywniejsza pod względem motorycznym, werbalnym oraz kognitywnym.
Stosowanie aktywacji sensorycznej pomaga impulsom docierać za pośrednictwem zmysłów i narządów układu nerwowego do mózgu. W mózgu impulsy są porządkowane, porównywane, magazynowane oraz łączone z już istniejącymi informacjami. Stosowanie aktywacji sensorycznej w pracy z osobami cierpiącymi na demencję jest szczególnie ważne, gdyż pozwala na wydobywanie, identyfikację oraz wykorzystywanie dostępnych zasobów i informacji. Usprawniane oraz wzmacniane są istniejące (choć często niewykorzystywane) zdolności, a także ćwiczone są umiejętności konieczne do radzenia sobie na co dzień. Ważne jest też inicjowanie procesów kognitywnych, ściśle związanych z pamięcią. Celem jest, by osoba cierpiąca na demencję, odzyskała możność całościowej komunikacji przy wykorzystaniu wszystkich swoich zmysłów i układów.
Stymulowanie mózgu osoby starszej może odbywać się poprzez zabawy intelektualne oraz różnorodne gry. Według teorii psychologicznych mamy realne szanse by ulepszyć nasze funkcje poznawcze, m.in. organizowanie i planowanie, rozwiązywanie problemów czy podejmowanie decyzji. Według badań, dobrze dobrane ćwiczenia poznawcze są w stanie zwiększyć przepływ krwi w mózgu nawet o 10%. Już najprostsze czynności, takie jak rozmowy, prowadzenie ciekawych dyskusji, słuchanie ulubionej muzyki, powodują, że nasz mózg jest bardziej aktywny. Występuje istotna zależność – im częściej nasz mózg ulega stymulacji, tym działa sprawniej i lepiej sobie radzi z różnymi zadaniami. Trening pamięci jest bardzo ważny, a szczególnie istotny w przypadku seniorów cierpiących na demencję, chorobę Alzheimera i Parkinsona. Ćwiczenia i gry umysłowe dla seniorów powinny być różnorodne oraz przeprowadzane z użyciem różnych technik.
Seniorom możemy zaproponować gry typu memory. Mając na uwadze fakt, że u osób, które cierpią na demencję jako pierwsza zawodzi właśnie pamięć, gra, która ćwiczy proces zapamiętywania jest doskonała propozycją. Zdolności poznawcze są utrzymywane na wyższym poziomie oraz zahamowane zostaje ich stopniowe pogarszanie. Kolejną propozycją są gry planszowe dla seniorów. Pozwalają one na doskonałe zorganizowanie czasu wolnego, przy okazji wpływając na zapamiętywanie sekwencji ruchów (rzut kostką, wybór kart, ruchy pionkami) oraz tworzenie map pamięci. Wspierane jest utrzymywanie sprawności intelektualnej osobom ze schorzeniami otępiennymi. Najbardziej dostępne, przyjemne i przy okazji ćwiczące sprawność umysłową jest czytanie prasy bądź książek. Czynność ta pozwala pogłębiać wiedzę, rozwijać słownictwo, usprawniać koncentrację.
Jeżeli senior z różnych powodów, sam czytać nie może – róbmy to my. Słuchanie – pobudza mózg do pracy, wymagając od niego skupienia uwagi i koncentracji. Bardzo dobrym wyborem są również krzyżówki oraz rebusy, gra w szachy, warcaby czy kości. Wszystko to pozwala usprawnić myślenie. Innym rodzajem ćwiczeń jest wykorzystywanie specjalnych wspomagaczy sensorycznych. Różnorodne materiały, faktury i struktury pobudzają receptory czuciowe dłoni. Osoba starsza ma szansę na zrelaksowanie się, uspokojenie oraz odprężenie. Wspomagacze sensoryczne mają wpływ na ludzkie zmysły, stymulują je do pracy. Kolejną, ciekawą propozycją jest muzykoterapia, najczęściej wykorzystywana do celów aktywizujących bądź uspokajających. Celem jej jest podniesienie jakości życia, ale także przeciwdziałanie skutkom depresji, demencji, otępienia alzheimerowskiego i różnych deficytów.
Propozycji zabaw terapeutycznych i gier dla seniorów jest wiele. Jednakże, zanim wdrożymy je w życie należy pamięć, że niezwykle ważne jest zaspokojenie podstawowych potrzeb osobom starszym. Jeśli podstawowe potrzeby nie są zaspokojone, można spotkać się z frustracją oraz rozdrażnieniem drugiej osoby. Emocjonalne i społeczne osamotnienie powoduje nie rzadko wycofanie i głęboki smutek. Spełnienie warunku zaspokojenia podstawowych potrzeb razem z ukierunkowaną, dobrze dobraną aktywacją seniora pozwala przeciwdziałać tym objawom. Podczas aktywacji człowiek ma szansę odzyskać poczucie bezpieczeństwa oraz przynależności do danej grupy.
Ważna jest pomoc w organizowaniu czasu wolnego naszemu seniorowi. Jeżeli ludzie starsi nie mają nic sensownego do zrobienia, powoli zaczynają rezygnować z samych siebie. W systematycznej aktywizacji możemy dopatrywać się szansy na ich rozwój w ostatniej fazie życia. Aktywizacja ma być czymś pozytywnym, musi sprawiać radość, zadowolenie i być okazją do bycia aktywnym fizycznie.
Justyna Fiszer, Terapeuta zajęciowy